SEBA Class 10 General Science Chapter 1

 

SEBA Class 10 General Science Chapter 1 ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু সমীকৰণ (Summary + Question Answer)

Class 10 General Science Chapter 1 Question Answer Assamese, SEBA Class 10 General Science Chapter 1 Solutions, আৰু Chemical Reactions and Equations Class 10 Assamese Medium Notes বিচাৰি থকা ছাত্ৰছাত্ৰীসকলৰ বাবে এই পৃষ্ঠাটো সম্পূৰ্ণ সহায়ক। AssamZone-এ তলত এই অধ্যায়ৰ Summary, Notes, PDF আৰু Textbook ভিত্তিক Question Answer একেটা পৃষ্ঠাত সহজ ভাষাত প্রদান কৰিছে।

ইয়াত আপুনি পাব –

• Class 10 General Science Chapter 1 Summary (Assamese Medium)
• SEBA Class 10 General Science Chapter 1 All Question Answer
• Chemical Reactions and Equations Assamese Notes
• Exam–oriented easy explanation

SEBA HSLC পৰীক্ষাত এই অধ্যায়ৰ পৰা নিয়মিতভাবে প্ৰশ্ন আহে, সেইবাবে এই Assamese Chapter Notes আৰু Q&A ছাত্ৰছাত্ৰীসকলৰ বাবে অত্যন্ত লাভদায়ক হব।

 

Chapter Summary ( ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া আৰু সমীকৰণ )

 

ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া মানে হ’ল—এটা বা একাধিক পদাৰ্থৰ গঠন সলনি হৈ সম্পূৰ্ণ নতুন গুণবিশিষ্ট পদাৰ্থ সৃষ্টি হওঁতা প্ৰক্ৰিয়া। এই বিক্ৰিয়াবোৰ সমীকৰণৰ সহায়ত লিখা হয় আৰু সমীকৰণ সন্তুলিত কৰিব লাগেই।

এই অধ্যায়ত বিভিন্ন ধৰণৰ ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া, সেইবোৰৰ উদাহৰণ, পৰীক্ষা-ভিত্তিক পৰ্যবেক্ষণ আৰু দৈনন্দিন জীৱনত ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াৰ প্ৰভাৱ (যেনে ক্ষয়ীভৱন, চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধিতা) বুজাই দিয়া হৈছে।

 

SEBA Class 10 General Science Chapter 1 – Textual Question Answer (Assamese Medium)

 

প্ৰশ্নাৱলী

 

1. বায়ুত দহনৰ আগতে মেগনেছিয়ামৰ ফিটা এডাল পৰিষ্কাৰ কৰি ল’ব লাগে কিয়?

উত্তৰঃ
মেগনেছিয়াম ফিতাৰ ওপৰত বায়ুত থকা আর্দ্ৰতাৰ কাৰণে এটা পাতল মেগনেছিয়াম কাৰ্বনেটৰ তৰপ গঠিত হয়।
এই তৰপটোৱে অক্সিজেনৰ সৈতে মেগনেছিয়ামৰ সরাসৰি সংযোগ বাধাগ্ৰস্ত কৰে।
সেয়েহে ফিতাটো জ্বলাবৰ আগতেই পৰিষ্কাৰ কৰিব লাগে যাতে শুদ্ধ মেগনেছিয়ামে বায়ুত থকা অক্সিজেনৰ সৈতে সহজে দহিব পাৰে।

2. তলৰ ৰাসায়নিক বিক্রিয়াবোৰৰ বাবে সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা।

(i) হাইড্ৰ’জেন + ক্ল’ৰিন → হাইড্ৰ’জেন ক্ল’ৰাইড

AssamZone উত্তৰঃ H2+Cl2→2HClH_2 + Cl_2 \rightarrow 2HClH2​+Cl2​→2HCl

(ii) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড + এলুমিনিয়াম ছালফেট → বেৰিয়াম ছালফেট + এলুমিনিয়াম ক্ল’ৰাইড

AssamZone উত্তৰঃ 3BaCl2+Al2(SO4)3→3BaSO4+2AlCl33BaCl_2 + Al_2(SO_4)_3 \rightarrow 3BaSO_4 + 2AlCl_33BaCl2​+Al2​(SO4​)3​→3BaSO4​+2AlCl3​

(iii) ছ’ডিয়াম + পানী → ছ’ডিয়াম হাইড্ৰক্সাইড + হাইড্ৰ’জেন

AssamZone উত্তৰঃ 2Na+2H2O→2NaOH+H22Na + 2H_2O \rightarrow 2NaOH + H_22Na+2H2​O→2NaOH+H2​

3. তলৰ বিক্ৰিয়াবোৰৰ বাবে অৱস্থা চিহ্ন (state symbols) সহ সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা।

(i) বেৰিয়াম ক্ল’ৰাইড আৰু ছ’ডিয়াম ছালফেটৰ জলীয় দ্রৱৰ মাজত বিক্রিয়া ঘটি অদ্রাব্য বেৰিয়াম ছালফেট উৎপন্ন হয়।

AssamZone উত্তৰঃ BaCl2(aq)+Na2SO4(aq)→BaSO4(s)+2NaCl(aq)BaCl_2(aq) + Na_2SO_4(aq) \rightarrow BaSO_4(s) + 2NaCl(aq)BaCl2​(aq)+Na2​SO4​(aq)→BaSO4​(s)+2NaCl(aq)

(ii) ছ’ডিয়াম হাইড্ৰক্সাইডৰ দ্ৰৱ আৰু হাইড্ৰোক্ল’ৰিক এছিডৰ দ্ৰৱৰ বিক্রিয়া।

AssamZone উত্তৰঃ NaOH(aq)+HCl(aq)→NaCl(aq)+H2O(l)NaOH(aq) + HCl(aq) \rightarrow NaCl(aq) + H_2O(l)NaOH(aq)+HCl(aq)→NaCl(aq)+H2​O(l)

 

প্ৰশ্নাৱলীঃ

1. এটা পদাৰ্থ ‘X’ ৰ দ্ৰৱক বগা ৰঙ সানিবলৈ (White Washing) ব্যৱহাৰ কৰা হয়।

(i) পদাৰ্থ ‘X’ ৰ নাম আৰু ৰাসায়নিক সংকেত লিখা।

উত্তৰঃ
পদাৰ্থ ‘X’ হ’ল পোৰা চূণ, আৰু ইয়াৰ ৰাসায়নিক সংকেত CaO।

(ii) পানীৰ সৈতে পদাৰ্থ ‘X’ এ কৰা বিক্ৰিয়াটো লিখা।

উত্তৰঃ
পোৰা চূণ (CaO) পানীৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰাৰ ফলত চুন-দুধ বা কেলচিয়াম হাইড্ৰক্সাইড সৃষ্টি হয়। CaO+H2O→Ca(OH)2CaO + H_2O \rightarrow Ca(OH)_2CaO+H2​O→Ca(OH)2​

2. কার্যকলাপ 1.7 ত সংগ্ৰহ কৰা গেছৰ পৰিমাণ দুটো পৰীক্ষানলত একে নহয়। প্ৰথমটোত সংগ্ৰহ হোৱা গেছৰ পৰিমাণ কেনেকৈ দুগুণ হয়? গেছটোৰ নাম কি?

উত্তৰঃ
পানী বিদ্যুতীয় বিশ্লেষণ (electrolysis) কৰিলে হাইড্ৰ’জেন আৰু অক্সিজেন গেছ সৃষ্টি হয়।
পানী (H₂O) অণুত—

• হাইড্ৰ’জেন = 2 অংশ
• অক্সিজেন = 1 অংশ

সেয়েহে বিদ্যুতীয় বিশ্লেষণত হাইড্ৰ’জেনৰ পৰিমাণ অক্সিজেনতকৈ দুগুণ পোৱা যায়।

• প্ৰথম পৰীক্ষানলত সংগ্ৰহ হোৱা গেছটো — হাইড্ৰ’জেন (H₂)
• দ্বিতীয় পৰীক্ষানলত হোৱা গেছটো — অক্সিজেন (O₂)

 

প্ৰশ্নাৱলীঃ

1. লোৰ গজাল এটা ক’পাৰ ছালফেটৰ জলীয় দ্ৰৱত ডুবাই ৰাখিলে ৰঙ পৰিবর্তন কিয় ঘটে?

উত্তৰঃ
লো ক’পাৰৰ তুলনাত অধিক সক্ৰিয় ধাতু।
সেয়েহে লোৰ গজালটো ক’পাৰ ছালফেটৰ (CuSO₄) জলীয় দ্ৰৱত পেলাই দিয়া হলে—

• লোৱে CuSO₄ ৰ পৰা ক’পাৰক অপসাৰিত কৰে
• Cu²⁺ আয়নৰ পৰিমাণ কমি যায়
• ফলত নীলা বৰণৰ দ্ৰৱৰ ৰঙ ঢিলা বা প্ৰায় শেতা-ধৰণৰ দেখা যায়
• আৰু লোৰ গজালটো ক’পাৰ জমা হোৱা বাবে তাম বৰণৰ হৈ পৰে

এইটো অপসৰণ বিক্রিয়াৰ এটা উৎকৃষ্ট উদাহৰণ।

2. কার্যকলাপ 1.10 ৰ বাহিৰে এটা দ্বি-অপসৰণ বিক্ৰিয়াৰ উদাহৰণ দিয়া।

উত্তৰঃ
ছিলভাৰ নাইট্ৰেট (AgNO₃) আৰু ছ’ডিয়াম ক্ল’ৰাইড (NaCl) ৰ জলীয় দ্ৰৱ একেলগে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰিলে দুয়োতে আয়ন বিনিময় কৰে আৰু—

• বগা অধঃক্ষেপ AgCl (ছিলভাৰ ক্ল’ৰাইড)
• আৰু জলীয় দ্ৰৱ NaNO₃ উৎপন্ন হয়।

AgNO3(aq)+NaCl(aq)→AgCl(s)↓+NaNO3(aq)AgNO_3(aq) + NaCl(aq) \rightarrow AgCl(s) \downarrow + NaNO_3(aq)AgNO3​(aq)+NaCl(aq)→AgCl(s)↓+NaNO3​(aq)

এইটো এটা স্পষ্ট দ্বি-অপসৰণ বিক্ৰিয়া।

3. তলৰ বিক্ৰিয়া কেইটাত জাৰিত আৰু বিজাৰিত হোৱা পদাৰ্থসমূহ বাচি উলিওৱা।

(i) 4Na(s) + O₂(g) → 2Na₂O(s)

উত্তৰঃ

• Na জাৰিত হৈছে (অক্সিজেন লাভ কৰি Na₂O গঠন কৰিছে)
• O₂ বিজাৰিত হৈছে (অক্সিজেন হেৰুৱাই যৌগ গঠন কৰিছে)

(ii) CuO(s) + H₂(g) → Cu(s) + H₂O(l)

উত্তৰঃ

• H₂ জাৰিত হৈছে (অক্সিজেন লাভ কৰি H₂O সৃষ্টি কৰিছে)
• CuO বিজাৰিত হৈছে (অক্সিজেন হেৰুৱাই Cu সৃষ্টি কৰিছে)

 

অনুশীলনী

 

1. তলৰ বিক্ৰিয়াটোৰ বাবে দিয়া উক্তিসমূহৰ কোনবোৰ অশুদ্ধ?

2PbO(s)+C(s)→2Pb(s)+CO2(g)2PbO(s) + C(s) \rightarrow 2Pb(s) + CO_2(g)2PbO(s)+C(s)→2Pb(s)+CO2​(g)

(a) লেড বিজাৰিত হৈছে।
(b) কাৰ্বন ডাইঅক্সাইড জাৰিত হৈছে।
(c) কাৰ্বন জাৰিত হৈছে।
(d) লেড অক্সাইড বিজাৰিত হৈছে।

উত্তৰঃ (a) আৰু (b) অশুদ্ধ।

বিস্তারিত ব্যাখ্যা (LONG VERSION):

দিয়া সমীকৰণত PbO (lead oxide) ধাতুৰ অক্সাইডটো অক্সিজেন হেৰুৱাই শুদ্ধ লেড (Pb) সৃষ্টি কৰে। অর্থাৎ PbO → Pb হোৱা মানে PbO বিজাৰিত হৈছে।
অন্যফালে, কাৰ্বন (C) অক্সিজেন লাভ কৰি CO₂ গঠন কৰে। যেতিয়া কোনো পদার্থ অক্সিজেন লাভ কৰে, তাক জাৰণ বোলে। সুতরাং কাৰ্বন জাৰিত হৈছে।

এতিয়া অপশনবোৰ চাওঁ—

• (a) “লেড বিজাৰিত”— ভুল, কাৰণ বিজাৰিত হৈছে PbO, লেড নহয়।
• (b) “CO₂ জাৰিত”— ভুল, কাৰণ CO₂ উৎপন্ন হৈছে; ই জাৰিত হোৱা বস্ত্ত নহয়।
• (c) “কাৰ্বন জাৰিত”— সঠিক।
• (d) “PbO বিজাৰিত”— সঠিক।

অতএব অশুদ্ধঃ (a) আৰু (b)।

2. Fe₂O₃ + 2Al → Al₂O₃ + 2Fe — এইটো কোন ধৰণৰ বিক্রিয়া?

উত্তৰঃ (d) এটা অপসৰণ বিক্ৰিয়া।

বিস্তারিত ব্যাখ্যা:

এই বিক্ৰিয়াক Thermite reaction বুলি ও কোৱা হয়।
ই এটা অপসৰণ বিক্ৰিয়া, কাৰণ—

• এলুমিনিয়াম (Al) ধাতু লোহাৰ অক্সাইড (Fe₂O₃) ৰ পৰা লোহাক অপসাৰিত কৰে।
• অধিক সক্ৰিয় ধাতুৱে কম সক্ৰিয় ধাতুক তাৰ যৌগৰ পৰা উলিয়াই আনে—এটাই অপসৰণ বিক্ৰিয়া।

ফলত উৎপন্ন হয়ঃ

• Al₂O₃ (অ্যালুমিনিয়াম অক্সাইড)
• Fe (গলা লোহা)

3. HCl লোৰ গুড়িত যোগ দিলে কি ঘটে?

সঠিক উত্তৰঃ (a) হাইড্ৰ’জেন গেছ আৰু আয়ৰন ক্ল’ৰাইড উৎপন্ন হয়।

বিস্তারিত ব্যাখ্যা:

লো (Fe) এক সক্ৰিয় ধাতু আৰু HCl এছিডৰ সৈতে শক্তিশালী বিক্ৰিয়া কৰে।
বিক্ৰিয়াৰ সময়—

• লো HCl ৰ সৈতে মিলি FeCl₂ (Iron(II) chloride) সৃষ্টি কৰে
• লগতে হাইড্ৰ’জেন গেছ বাহিৰ হয়

দেখা যায়—

• বুদবুদৰ দৰে গেছ ওলাইছে
• লোৰ গুড়ি অলপ অলপ গলি গৈছে

4. সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ কি? কিয় সন্তুলিত কৰিব লাগে?

উত্তৰ :

সন্তুলিত ৰাসায়নিক সমীকৰণ বুলিলে বোঝায়—
যি সমীকৰণত সমান সংখ্যক পৰমাণু দুই ফালে থাকে।

উদাহৰণঃ H2+Cl2→2HClH_2 + Cl_2 \rightarrow 2HClH2​+Cl2​→2HCl 2H2+O2→2H2O2H_2 + O_2 \rightarrow 2H_2O2H2​+O2​→2H2​O

কিয় প্রয়োজন?

ভৰৰ নিত্যতা বিধি মতে—

ভৰ সৃষ্টি নহয়, ধ্বংসো নহয়।
বিক্ৰিয়াৰ আগৰ ভৰ = বিক্ৰিয়াৰ পাছৰ ভৰ।

সেই নিয়ম ৰক্ষা কৰিবলৈ সমীকৰণ সন্তুলিত কৰা আবশ্যক।

5. নিচৰ উক্তিসমূহ সমীকৰণত লিখা আৰু সন্তুলিত কৰা।

(a) হাইড্ৰ’জেন গেছ + নাইট্ৰ’জেন → এম’নিয়া

অসমীকৃতঃ N2+H2→NH3N_2 + H_2 \rightarrow NH_3N2​+H2​→NH3​

সন্তুলিতঃ N2+3H2→2NH3N_2 + 3H_2 \rightarrow 2NH_3N2​+3H2​→2NH3​

(b) হাইড্ৰ’জেন ছালফাইড দাহনে পানী + SO₂ সৃষ্টি কৰে

অসমীকৃতঃ H2S+O2→H2O+SO2H_2S + O_2 \rightarrow H_2O + SO_2H2​S+O2​→H2​O+SO2​

সন্তুলিতঃ 2H2S+3O2→2H2O+2SO22H_2S + 3O_2 \rightarrow 2H_2O + 2SO_22H2​S+3O2​→2H2​O+2SO2​

(c) BaCl₂ + Al₂(SO₄)₃ → AlCl₃ + BaSO₄

সন্তুলিতঃ 3BaCl2+Al2(SO4)3→3BaSO4+2AlCl33BaCl_2 + Al_2(SO_4)_3 \rightarrow 3BaSO_4 + 2AlCl_33BaCl2​+Al2​(SO4​)3​→3BaSO4​+2AlCl3​

(d) K + H₂O → KOH + H₂

সন্তুলিতঃ 2K+2H2O→2KOH+H22K + 2H_2O \rightarrow 2KOH + H_22K+2H2​O→2KOH+H2​

6. নিচৰ সমীকৰণসমূহ সন্তুলিত কৰা।

(a) 2HNO3+Ca(OH)2→Ca(NO3)2+2H2O2HNO_3 + Ca(OH)_2 \rightarrow Ca(NO_3)_2 + 2H_2O2HNO3​+Ca(OH)2​→Ca(NO3​)2​+2H2​O

(b) 2NaOH+H2SO4→Na2SO4+2H2O2NaOH + H_2SO_4 \rightarrow Na_2SO_4 + 2H_2O2NaOH+H2​SO4​→Na2​SO4​+2H2​O

(c) NaCl+AgNO3→AgCl↓+NaNO3NaCl + AgNO_3 \rightarrow AgCl\downarrow + NaNO_3NaCl+AgNO3​→AgCl↓+NaNO3​

(d) BaCl2+H2SO4→BaSO4↓+2HClBaCl_2 + H_2SO_4 \rightarrow BaSO_4\downarrow + 2HClBaCl2​+H2​SO4​→BaSO4​↓+2HCl

7. সমীকৰণ লিখা।

(a) Ca(OH)2+CO2→CaCO3+H2OCa(OH)_2 + CO_2 \rightarrow CaCO_3 + H_2OCa(OH)2​+CO2​→CaCO3​+H2​O

(b) Zn+2AgNO3→Zn(NO3)2+2AgZn + 2AgNO_3 \rightarrow Zn(NO_3)_2 + 2AgZn+2AgNO3​→Zn(NO3​)2​+2Ag

(c) 2Al+3CuCl2→2AlCl3+3Cu2Al + 3CuCl_2 \rightarrow 2AlCl_3 + 3Cu2Al+3CuCl2​→2AlCl3​+3Cu

(d) BaCl2+K2SO4→BaSO4+2KClBaCl_2 + K_2SO_4 \rightarrow BaSO_4 + 2KClBaCl2​+K2​SO4​→BaSO4​+2KCl

 

8. তলৰ সমীকৰণবোৰ লিখি বিক্ৰিয়াৰ ধৰণ চিনাক্ত কৰা।

(a) পটেছিয়াম ব্ৰোমাইড + বেৰিয়াম আয়’ডাইড → পটেছিয়াম আয়’ডাইড + বেৰিয়াম ব্ৰোমাইড

2KBr(aq)+BaI2(aq)→2KI(aq)+BaBr2(s)2KBr(aq) + BaI_2(aq) \rightarrow 2KI(aq) + BaBr_2(s)2KBr(aq)+BaI2​(aq)→2KI(aq)+BaBr2​(s)

বিক্ৰিয়াৰ ধৰণঃ দ্বি-অপসৰণ বিক্ৰিয়া

বিস্তারিত ব্যাখ্যা :

এই বিক্ৰিয়াত KBr আৰু BaI₂ — দুয়োটা আয়নিক যৌগ।
দ্ৰৱত থাকোতে K⁺, Br⁻, Ba²⁺, I⁻ আয়নসমূহ উপস্থিত থাকে।
বিক্ৰিয়াৰ সময়—

• K⁺ আয়ন I⁻ আয়নৰ সৈতে মিলি KI গঠন কৰে
• Ba²⁺ আয়ন Br⁻ আয়নৰ সৈতে মিলি BaBr₂ (অধঃক্ষেপ) সৃষ্টি কৰে

দুটা আয়ন বিভিন্ন অংশীদাৰৰ সৈতে নতুনকৈ মিলি যোৱা মানে —
এইটো double displacement reaction।

(b) যিংক কার্বনেট উত্তাপে বিযোজিত হয়

ZnCO3(s)→ZnO(s)+CO2(g)ZnCO_3(s) \rightarrow ZnO(s) + CO_2(g)ZnCO3​(s)→ZnO(s)+CO2​(g)

বিক্ৰিয়াৰ ধৰণঃ বিযোজন (Decomposition Reaction)

ব্যাখ্যাঃ

যিংক কার্বনেট উত্তাপে দুইভাগীয় পদাৰ্থত ভঙি ZnO আৰু CO₂ তৈরি কৰে।
এটাই বিযোজন বিক্ৰিয়াৰ বৈশিষ্ট্য।

(c) হাইড্ৰ’জেন + ক্ল’ৰিন → হাইড্ৰ’জেন ক্ল’ৰাইড

H2(g)+Cl2(g)→2HCl(g)H_2(g) + Cl_2(g) \rightarrow 2HCl(g)H2​(g)+Cl2​(g)→2HCl(g)

ধৰণঃ সংযোজন বিক্ৰিয়া

ব্যাখ্যা:
দুটি পদাৰ্থ মিলি একেটা যৌগ গঠন কৰিছে → সংযোজন।

(d) মেগনেছিয়াম + হাইড্ৰোক্ল’ৰিক এছিড → MgCl₂ + H₂

Mg(s)+2HCl(aq)→MgCl2(aq)+H2(g)Mg(s) + 2HCl(aq) \rightarrow MgCl_2(aq) + H_2(g)Mg(s)+2HCl(aq)→MgCl2​(aq)+H2​(g)

ধৰণঃ অপসৰণ বিক্ৰিয়া

ব্যাখ্যা:
মেগনেছিয়ামে HCl ৰ পৰা হাইড্ৰ’জেন অপসাৰিত কৰি নতুন লৱণ গঠন কৰে।

9. তাপবৰ্জী আৰু তাপগ্ৰাহী বিক্ৰিয়া কি? উদাহৰণসহ ব্যাখ্যা।

উত্তৰ (LONG VERSION):

তাপবৰ্জী বিক্ৰিয়া (Exothermic Reaction)

যেখানে বিক্ৰিয়াৰ সময় তাপ মুক্ত হয়, তাক তাপবৰ্জী বিক্ৰিয়া বোলে।
এইধৰণৰ বিক্ৰিয়া সাধাৰণতে পৰিবেশক গৰম কৰে।

উদাহৰণঃ
মিথেন দাহন — CH4+2O2→CO2+2H2O+তাপCH_4 + 2O_2 \rightarrow CO_2 + 2H_2O + তাপCH4​+2O2​→CO2​+2H2​O+তাপ

ইয়াত তাপ উৰ্ম্মি ৰূপে বাহিৰলৈ যায়।

তাপগ্ৰাহী বিক্ৰিয়া (Endothermic Reaction)

যেখানে বিক্ৰিয়াত তাপ শোষিত হয়, আৰু পৰিবেশ ঠাণ্ডা হয়।

উদাহৰণঃ
উচ্চ তাপমাত্রাত N₂ + O₂ → NO গঠন N2+O2→2NON_2 + O_2 \rightarrow 2NON2​+O2​→2NO

এই বিক্ৰিয়াত প্রচুৰ তাপ শোষণ হয়।

10. শ্বসনক তাপবৰ্জী বিক্ৰিয়া বুলি কিয় কোৱা হয়?

উত্তৰ :

মানৱৰ দেহত শ্বসনৰ সময়—

• গ্লুকোজ অক্সিজেনৰ সৈতে জাৰিত হয়
• আৰু CO₂, পানী আৰু বহু তাপ শক্তি উত্পন্ন হয়

এই উত্পন্ন তাপৰ বাবে আমাক জীয়াই থাকিবলৈ দেহ তাপমান বজাই থাকে। C6H12O6+6O2→6CO2+6H2O+2820kJC_6H_{12}O_6 + 6O_2 \rightarrow 6CO_2 + 6H_2O + 2820kJC6​H12​O6​+6O2​→6CO2​+6H2​O+2820kJ

তাপ উৎপন্ন হোৱা মানেই —
এইটো স্পষ্ট তাপবৰ্জী বিক্ৰিয়া।

11. বিযোজন বিক্ৰিয়া সংযোজন বিক্ৰিয়াৰ বিপৰীত কিয়?

উত্তৰ :

সংযোজন বিক্ৰিয়াত —
দুটা বা তাতোকৈ অধিক পদাৰ্থ মিলি একেটা যৌগ সৃষ্টি কৰে।

উদাহৰণঃ 2Mg+O2→2MgO2Mg + O_2 \rightarrow 2MgO2Mg+O2​→2MgO

বিযোজন বিক্ৰিয়াত —
এটা যৌগ ভঙি দুটা বা তাতকৈ অধিক পদাৰ্থ সৃষ্টি কৰে।

উদাহৰণঃ 2H2O→2H2+O22H_2O \rightarrow 2H_2 + O_22H2​O→2H2​+O2​

সুতরাং—
সংযোজন = মিলন
বিযোজন = বিভাজন
একেঅন্যৰ বিপৰীত।

12. তাপ, পোহৰ, বিদ্যুত শক্তিৰে বিযোজন বিক্ৰিয়াৰ সমীকৰণ।

(a) তাপ শক্তিঃ

CaCO3→তাপCaO+CO2CaCO_3 \xrightarrow{\text{তাপ}} CaO + CO_2CaCO3​তাপ​CaO+CO2​

(b) পোহৰ শক্তিঃ

2AgBr→সূৰ্যৰ আলো2Ag+Br22AgBr \xrightarrow{\text{সূৰ্যৰ আলো}} 2Ag + Br_22AgBrসূৰ্যৰ আলো​2Ag+Br2​

(c) বিদ্যুৎ শক্তিঃ

2H2O→বিদ্যুৎ2H2+O22H_2O \xrightarrow{\text{বিদ্যুৎ}} 2H_2 + O_22H2​Oবিদ্যুৎ​2H2​+O2​

13. অপসৰণ আৰু দ্বিঅপসৰণ বিক্ৰিয়াৰ পাৰ্থক্য লিখা।

উত্তৰ :

অপসৰণ বিক্ৰিয়া (Displacement Reaction):

অধিক সক্ৰিয় ধাতু কম সক্ৰিয় ধাতুক তার যৌগৰ পৰা অপসাৰিত কৰে।

উদাহৰণঃ CuSO4+Zn→ZnSO4+CuCuSO_4 + Zn \rightarrow ZnSO_4 + CuCuSO4​+Zn→ZnSO4​+Cu

দ্বিঅপসৰণ বিক্ৰিয়া (Double Displacement):

দুটা আয়নিক দ্ৰৱত আয়ন বিনিময় ঘটে আৰু নতুন যৌগ সৃষ্টি হয়।

উদাহৰণঃ AgNO3+NaCl→AgCl+NaNO3AgNO_3 + NaCl \rightarrow AgCl + NaNO_3AgNO3​+NaCl→AgCl+NaNO3​

14. ছিলভাৰ নাইট্ৰেটৰ পৰা ক’পাৰে ছিলভাৰ অপসাৰিত কৰা বিক্ৰিয়া লিখা।

Cu(s)+2AgNO3(aq)→Cu(NO3)2(aq)+2Ag(s)Cu(s) + 2AgNO_3(aq) \rightarrow Cu(NO_3)_2(aq) + 2Ag(s)Cu(s)+2AgNO3​(aq)→Cu(NO3​)2​(aq)+2Ag(s)

ব্যাখ্যা:

ক’পাৰ অধিক সক্ৰিয় ধাতু — তাই Ag⁺ অপসাৰিত হয় আৰু ধাত্বীয় Ag উৎপন্ন হয়।

15. অধঃক্ষেপণ বিক্ৰিয়া কি? উদাহৰণসহ ব্যাখ্যা।

উত্তৰ :

যি ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াত অদ্ৰাব্য কঠিন পদাৰ্থ সৃষ্টি হয়, তাক অধঃক্ষেপণ বিক্ৰিয়া বোলে।

উদাহৰণঃ

(i) AgNO3+NaCl→AgCl↓+NaNO3AgNO_3 + NaCl \rightarrow AgCl\downarrow + NaNO_3AgNO3​+NaCl→AgCl↓+NaNO3​

AgCl অদ্ৰাব্য — অধঃক্ষেপ।

(ii) CuSO4+H2S→CuS↓+H2SO4CuSO_4 + H_2S \rightarrow CuS\downarrow + H_2SO_4CuSO4​+H2​S→CuS↓+H2​SO4​

CuS ক’লা অধঃক্ষেপ।

16. জাৰণ আৰু বিজাৰণ — অক্সিজেন লাভ/হানিৰ ভিত্তিত ব্যাখ্যা।

জাৰণঃ

A substance gains oxygen.

উদাহৰণঃ 2Mg+O2→2MgO2Mg + O_2 \rightarrow 2MgO2Mg+O2​→2MgO

বিজাৰণঃ

A substance loses oxygen.

উদাহৰণঃ CuO+H2→Cu+H2OCuO + H_2 \rightarrow Cu + H_2OCuO+H2​→Cu+H2​O

17. উজ্জ্বল মুগা ৰঙৰ মৌল X উত্তাপে ক’লা হয় — X কি?

উত্তৰঃ

মৌল X = ক’পাৰ (Cu)
উৎপন্ন যৌগ = CuO (ক’লা)

18. লোৰ বস্তুত ৰঙৰ প্রলেপ দিওঁ কিয়?

উত্তৰ :

লো বায়ুৰ অক্সিজেন + জলীয় বাষ্পৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি মামৰ (Fe₂O₃·xH₂O) সৃষ্টি কৰে।
মামৰ ধাতুক ক্ষয় কৰে। ৰঙ দিলে—

• বায়ুৰ সংস্পর্শ বন্ধ হয়
• জলীয় বাষ্প প্ৰৱেশ নকৰে
• ক্ষয় ৰোধ হয়

19. তেল–চৰ্বি খাদ্য নাইট্ৰ’জেনে ভৰোৱা কিয়?

 উত্তৰঃ

চৰ্বি অক্সিজেনে জাৰিত হৈ দুৰ্গন্ধ (rancidity) হয়।
নাইট্ৰ’জেন অপ্ৰতিক্ৰিয়াশীল — তাই খাদ্য বেয়া নহয়।

20. ক্ষয়ীভৱন আৰু চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধিতা ব্যাখ্যা।

(a) ক্ষয়ীভৱনঃ

ধাতু পরিবেশৰ অক্সিজেন, জলীয় বাষ্প, এছিড ইত্যাদিৰ প্ৰভাবে ক্ষয় প্ৰাপ্ত হয়।
উদাহৰণঃ লোত মামৰ।

(b) চৰ্বিৰ দুৰ্গন্ধিতাঃ

চৰ্বি অক্সিজেনে জাৰিত হৈ খাৰাপ গন্ধ সৃষ্টি কৰে।
উদাহৰণঃ বহুদিন থকাত মাখন গন্ধীয়াৰ হয়।