- SEBA Class 10 General Science Chapter 3 Assamese Question Answer – ধাতু আৰু অধাতু
- SEBA Class 10 Science Chapter 3 Assamese,
- Class 10 General Science Chapter 3 Question Answer,
- SEBA Class 10 Chapter 3 Notes,
- ধাতু আৰু অধাতু Class 10 Assamese Notes,
- Class 10 Science Chapter 3 Solutions Assamese,
- Class 10 General Science Chapter 3 Short & Long Question Answer,
বিচাৰি থকা ছাত্ৰ–ছাত্ৰীসকলৰ বাবে এই পৃষ্ঠাটো সম্পূৰ্ণ সহায়ক।
SEBA Class 10 General Science Chapter 3 ( ধাতু আৰু অধাতু ) All Question & Answer
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. ধাতু একোটাৰ উদাহৰণ দিয়া যি ধাতু
(i) সাধাৰণ উষ্ণতাত জুলীয়া।
(ii) কটাৰিৰে সহজে কাটিব পাৰি।
(iii) তাপৰ আটাইতকৈ সুপৰিবাহী।
(iv) তাপৰ কম পৰিবাহী।
উত্তৰ :
(i) সাধাৰণ উষ্ণতাত জুলীয়া ধাতু: পোৱা (Sodium)
(ii) কটাৰিৰে সহজে কাটিব পৰা ধাতু: লিথিয়াম (Lithium)
(iii) তাপৰ আটাইতকৈ সুপৰিবাহী ধাতু: কপাৰ (Copper)
(iv) তাপৰ কম পৰিবাহী ধাতু: সীসা (Lead)
2. ধাতুৰ ঘাত সহনীয়তা আৰু নমনীয়তাৰ অৰ্থ বহলাই আলোচনা কৰা।
উত্তৰ : ধাতুৰ ঘাত সহনীয়তা (Malleability):
ধাতুবোৰ সাধাৰণতে টান, কঠিন আৰু আঘাত সহনীয় হয়। সোণ, ৰূপ, এলুমিনিয়াম, প্লেটিনাম আদি ধাতু গৰম কৰি হাতুৰীৰে পেটাই বহল, পাত বা বিভিন্ন আকাৰলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰি। আঘাত পেলালেও ধাতুটি সহজে ভাঙি নপৰে এই গুণকেই ধাতুৰ ঘাত সহনীয়তা বুলি কোৱা হয়।
ধাতুৰ নমনীয়তা (Ductility):
ধাতুৰ পাত বা দণ্ড দীঘলকৈ টানি লোৱাত তেওঁলোকে ভঙা নেপায় আৰু তেনে অৱস্থাত তাঁৰৰ জোৰলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰে। সোণ, ৰূপ, এলুমিনিয়াম আদি ধাতুত এই গুণ বিশেষকৈ দেখা যায়। সেয়ে এই গুণকেই ধাতুৰ নমনীয়তা বোলা হয়।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. ছ’ডিয়াম ধাতু কিয় কেৰাচিন তেলত ডুৱাই ৰখা হয়?
উত্তৰ : ছ’ডিয়াম ধাতু অত্যন্ত সক্ৰিয় ধাতু। ই বায়ুৰ অক্সিজেন আৰু জলীয় বাষ্পৰ সৈতে খুব তীব্ৰভাৱে বিক্ৰিয়া কৰি ছ’ডিয়াম অক্সাইড বা হাইড্ৰ’ক্সাইড গঠন কৰে আৰু কেতিয়াবা জ্বলি উঠিবও পাৰে। এই বিপদজনক বিক্ৰিয়া ৰোধ কৰিবলৈ ছ’ডিয়ামক কেৰাচিন তেলত ডুবাই ৰাখা হয়, যাতে ধাতুবোৰ বায়ুৰ লগত সরাসৰি সংস্পৰ্শত নাহে আৰু সুৰক্ষিত থাকে।
2. তলৰ বিক্রিয়াবিলাকৰ ৰাসায়নিক সমীকৰণ লিখা –
(i) উত্তপ্ত জলীয় বাষ্পৰ লগত আইৰণৰ বিক্ৰিয়া।
উত্তৰঃ
3Fe(s)+4H2O(g)→Fe3O4(s)+4H2(g)3Fe(s) + 4H_2O(g) \rightarrow Fe_3O_4(s) + 4H_2(g)
(ii) পানীৰ লগত কেল্চিয়াম আৰু পটাচিয়ামৰ বিক্ৰিয়া।
উত্তৰঃ
Ca(s)+2H2O(l)→Ca(OH)2(aq)+H2(g)Ca(s) + 2H_2O(l) \rightarrow Ca(OH)_2(aq) + H_2(g) 2K(s)+2H2O(l)→2KOH(aq)+H2(g)2K(s) + 2H_2O(l) \rightarrow 2KOH(aq) + H_2(g)
3. A, B, C, D চারিটা ধাতু লৈ তলৰ দ্রৱণ বিলাকত এটা এটা কৰি দিয়া হৈছিল। ফলাফল বিলাক তলৰ তালিকাত লিখিবদ্ধ কৰা হৈছে
A ধাতু
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
কপাৰ(II) ছালফেট → প্ৰতিস্থাপন
-
জিংক ছালফেট →
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট →
B ধাতু
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট → প্ৰতিস্থাপন
-
কপাৰ(II) ছালফেট →
-
জিংক ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট →
C ধাতু
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
কপাৰ(II) ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
জিংক ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট → প্ৰতিস্থাপন
D ধাতু
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
কপাৰ(II) ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
জিংক ছালফেট → বিক্ৰিয়া নহয়
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট → বিক্ৰিয়া নহয়
3(i) আটাইতকৈ সক্ৰিয় ধাতু কোনটি?
উত্তৰঃ B আটাইতকৈ সক্ৰিয় ধাতু।
3(ii) কপাৰ(II) ছালফেটৰ লৰ্বণত B ধাতু দিলে কি হব?
উত্তৰঃ
B ধাতু দিলে প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া ঘটিব।
কপাৰ ছালফেটৰ ল’বণত কপাৰ ধাতু নীচলৈ পেলি বেছি সক্ৰিয় ধাতু B মিশ্ৰ হৈছে।
3(iii) A, B, C, D ধাতুৰ সক্ৰিয়তাৰ বিষমক্রম সাজা।
উত্তৰঃ
B>A>C>DB > A > C > D
4. নলৃ হাইড্ৰোক্ল’রিক এচিডত (HCl) এটা সক্রিয় ধাতু দিলে কি গেছ উৎপন্ন হয়? আইৰণ ল’বণ H_2SO_4 ৰ লগত কৰা বিক্ৰিয়াটোৰ সমীকৰণ লিখা।
উত্তৰঃ- হাইড্ৰ’জেন গেছ উৎপন্ন হয়।
সমীকৰণঃ
Fe(s)+H2SO4(aq)→FeSO4(aq)+H2(g)Fe(s) + H_2SO_4(aq) \rightarrow FeSO_4(aq) + H_2(g)
5. আয়ৰণ(II) ছালফেট দ্রৱণত জিংক ধাতু দিলে কি দেখা যায়? সংক্ৰান্তিত ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়া লিখা।
উত্তৰঃ জিংক দিলে জিংকে আয়ৰণক প্ৰতিস্থাপন কৰি জিংক ছালফেট সৃষ্টি হয়।
FeSO4+Zn→ZnSO4+FeFeSO_4 + Zn \rightarrow ZnSO_4 + Fe
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. (i) ছডিয়াম, অক্সিজেন আৰু মেগনেছিয়ামৰ ইলেক্ট্ৰন বিন্যাস লিখা।
উত্তৰঃ
-
ছডিয়াম (Na):
ইলেক্ট্ৰন বিন্যাস = 2, 8, 1
সমীকৰণঃNa→Na++e−\text{Na} \rightarrow \text{Na}^+ + e^{-}
-
অক্সিজেন (O):
ইলেক্ট্ৰন বিন্যাস = 2, 6
সমীকৰণঃO+2e−→O2−\text{O} + 2e^{-} \rightarrow \text{O}^{2-}
-
মেগনেছিয়াম (Mg):
ইলেক্ট্ৰন বিন্যাস = 2, 8, 2
সমীকৰণঃMg→Mg2++2e−\text{Mg} \rightarrow \text{Mg}^{2+} + 2e^{-}
(ii) ইলেক্ট্ৰন স্থানান্তৰৰ মাধ্যমে Na₂O আৰু MgO ৰ গঠন লিখা।
উত্তৰঃ
Na₂O ৰ গঠনঃ
-
2টা Na পৰমাণুৱে 1টা করে ইলেক্ট্ৰন হেৰায় → Na⁺
-
1টা O পৰমাণুৱে 2টা ইলেক্ট্ৰন লাভ কৰে → O²⁻
সেই অনুসৰি গঠনঃ
Na2O=2Na++O2−\text{Na}_2\text{O} = 2\text{Na}^+ + \text{O}^{2-}
MgO ৰ গঠনঃ
-
Mg পৰমাণુ 2টা ইলেক্ট্ৰন হেৰায় → Mg²⁺
-
O পৰমাণু 2টা ইলেক্ট্ৰন লাভ কৰে → O²⁻
চূড়ান্ত গঠনঃ
MgO=Mg2++O2−\text{MgO} = \text{Mg}^{2+} + \text{O}^{2-}
(iii) এই যৌগত থকা আয়নসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ এইদুটা যৌগত থকা আয়নসমূহ হ’লঃ
-
Na⁺
-
O²⁻
-
Mg²⁺
2. আয়নিক যৌগৰ গলনাংক কিয় বেছি?
উত্তৰঃ আয়নিক যৌগবোৰত ধনাত্মক আৰু ঋণাত্মক আয়নৰ মাজত অত্যন্ত শক্তিশালী বৈদ্যুতিক আকর্ষণ বল (electrostatic force) থাকে।
এই বল ভাঙিবলৈ বহু তাপশক্তি প্ৰয়োজন হয়।
তেতিয়া এই ধৰণৰ যৌগসমূহৰ গলনাংক অত্যন্ত বেছি হয়।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. তলত দিয়াবোৰৰ সংজ্ঞা লিখা।
(i) মণিক
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ খোলাত প্ৰাকৃতিকভাৱে পোৱা ধাতু বা ধাতুৰ যৌগ যুক্ত কঠিন পদার্থবোৰক মণিক বোলে।
উদাহৰণ: CaCO₃, NaCl, Fe₂S₃ আদি।
(ii) আকৰ
উত্তৰঃ যি মণিক বা খনিজ পদাৰ্থত কোনো ধাতুৰ পৰিমাণ যথেষ্ট থাকে আৰু যাৰ পৰা লাভজনকভাৱে ধাতু আহৰণ কৰিব পৰা যায়, তাক আকৰ বুলি কোৱা হয়।
(iii) খনিজ মল
উত্তৰঃ
খনিৰ পৰা ধাতু উলিয়াই আনোঁতে আকৰৰ সৈতে বহুবিধ অশুদ্ধি মিহলি হৈ থাকে। এই অশুদ্ধ অংশসমূহক খনিজ মল বোলে।
2. প্ৰকৃতিত মুক্ত অৱস্থাত পোৱা দুটা ধাতুৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ
-
গ’ল্ড (Au)
-
প্লেটিনাম (Pt)
3. অক্সাইডৰ পৰা ধাতু উৎপন্ন কৰিবলৈ কি ৰাসায়নিক পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰা হয়?
উত্তৰঃ অক্সাইডৰ পৰা ধাতু আহৰণ কৰিবলৈ বিজাৰণ পদ্ধতি (reduction process) প্ৰয়োগ কৰা হয়।
প্ৰশ্নাৱলীঃ
1. যিংক, মেগনেছিয়াম আৰু কপাৰৰ ধাতৱ অক্সাইড তলত দিয়া ধাতুবোৰৰ লগত উত্তপ্ত কৰা হ’ল। কোনবিলাক ক্ষেত্ৰত প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া ঘটিব?
উত্তৰঃ তলত ধাতুবোৰ (Zn, Mg, Cu) আৰু তেওঁলোকৰ অক্সাইডৰ মাজত উত্তপ্ত কৰিলে কোন ক্ষেত্ৰত প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া হ’ব, সেইবোৰ তালিকাৰূপে দিয়া হ’ল
প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া ঘটনা/নঘটাৰ তালিকা
A (ধাতু A)
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
কপাৰ(II) ছালফেট – প্ৰতিস্থাপন
-
জিংক ছালফেট –
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট –
B (ধাতু B)
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট – প্ৰতিস্থাপন
-
কপাৰ(II) ছালফেট –
-
জিংক ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট –
C (ধাতু C)
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
কপাৰ(II) ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
জিংক ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট – প্ৰতিস্থাপন
D (ধাতু D)
-
আয়ৰণ(II) ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
কপাৰ(II) ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
জিংক ছালফেট – বিক্ৰিয়া নহয়
-
চিলভাৰ নাইট্ৰেইট – বিক্ৰিয়া নহয়
বিশ্লেষণঃ
-
মেগনেছিয়াম আটাইতকৈ সক্ৰিয় হওয়াকৈ ই ZnO আৰু CuO দুয়োটাকহে প্ৰতিস্থাপন কৰিব পাৰে।
-
যিংকে কপাৰ অক্সাইডক প্ৰতিস্থাপন কৰিব পাৰে, কাৰণ যিংক কপাৰতকৈ অধিক সক্ৰিয়।
-
কপাৰ সকলোতকৈ কম সক্ৰিয়, ফলে কোনো অক্সাইডকেই প্ৰতিস্থাপন কৰিব নোৱাৰে।
2. সংকৰ ধাতু কি?
উত্তৰঃ সংকৰ ধাতু (Alloy) হ’ল দুটা বা ততোধিক ধাতু, নাইবা এটা ধাতু আৰু এটা অধাতু মিলাই সৈতে গঢ়া সমসত্ব মিশ্ৰণ।
উদাহৰণঃ লোহার (Fe) সৈতে কাৰ্বন মিহলাই গঢ়া ইস্পাত।
অনুশীলনীঃ
1. তলৰ কোনবোৰ ক্ষেত্রে প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া ঘটে?
a) NaCl ৰ দ্ৰৱ আৰু কপাৰৰ ধাতু।
b) MgCl₂ ৰ দ্ৰৱ আৰু এলুমিনিয়াম ধাতু।
c) FeSO₄ ৰ দ্ৰৱ আৰু জিঙ্কৰ ধাতু।
d) AgNO₃ ৰ দ্ৰৱ আৰু কপাৰৰ ধাতু।
উত্তৰঃ
d) AgNO₃ ৰ দ্ৰৱ আৰু কপাৰৰ ধাতু।
কাৰণঃ কপাৰে AgNO₃ ৰ পৰা Ag ক’ৰাই দিলে প্ৰতিস্থাপন বিক্ৰিয়া ঘটে।
সমীকৰণঃ
2AgNO3(aq)+Cu(s)→Cu(NO3)2(aq)+2Ag(s)2AgNO_3 (aq) + Cu(s) \rightarrow Cu(NO_3)_2 (aq) + 2Ag(s)
2. লোহাৰ টকা এখন মাৱৰে ধৰা পৰা বচাই ৰাখিবলে তলৰ কোনটো পদ্ধতি উপযুক্ত হ’ব?
a) গ্ৰীছ ব্যৱহাৰ কৰি
b) ৰং ব্যৱহাৰ কৰি
c) জিঙ্কে গ্লোপ দি
d) ওপৰৰ সকলো
উত্তৰঃ
d) ওপৰৰ সকলো
লোহাৰ ওপৰত গ্ৰীছ, ৰং বা জিঙ্কে গ্লোপ (galvanization) দিলে জং ধৰা ৰোধ কৰিব পাৰে।
3. এটা মৌল অক্সিজেনে লগত বিক্ৰিয়া কৰি উচ্চ গলনাংকৰ অক্সাইড উৎপন্ন কৰে। যৌগটো পানীত দ্ৰৱীয়। সংযুক্ত মৌলটো কোনটো?
a) কেলচিয়াম
b) কাৰ্বন
c) হিলিকন
d) আইৰন
উত্তৰঃ
d) আইৰন
আইৰনে অক্সিজেনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি Fe₂O₃ বা Fe₃O₄ গঠন কৰে যাৰ গলনাংক ডাঙৰ আৰু কিছু অক্সাইড পানীত সামান্য দ্ৰৱণীয়।
4. খাদ্যসংযুক্ত অৱস্থাৰ কথাই পাণ্ডোবত টিংৰ প্ৰলেপ দিয়া হয়; জিঙ্কৰ নোৱাঁ। কিয়নো
a) টিংটোক জিঙ্কে দামী।
b) জিঙ্কৰ গলনাংক টিংটোকত বেছি।
c) জিঙ্ক টিংটোকত অধিক সক্ৰিয়।
d) জিঙ্ক টিংটোকত কম সক্ৰিয়।
উত্তৰঃ
c) জিঙ্ক টিংটোকত অধিক সক্ৰিয়।
সেইবাবে যদি জিঙ্কৰ প্ৰলেপ আঁতৰাৰ আগতে ক্ষয় হয়, তেন্তে লোহা সুৰক্ষিত থাকে — ই sacrificial protection।
5. তোমাক এটা চামুচ, এটা বেটাৰী, অলপ তাঁৰ আৰু এটা চুইং গাম দিয়া হ’ল
a) এই বস্তুবোৰ ব্যৱহাৰ কৰি ধাতু আৰু অধাতু কেনেকে চিনাক্ত কৰিবা?
b) ধাতু/অধাতুৰ চিনাক্তকৰণত এই পৰীক্ষাবোৰৰ উপযোগিতা মূল্যায়ন কৰা।
উত্তৰঃ
a)
-
ধাতুৰ চামুচে বিদ্যুৎ পৰিবহণ কৰে।
-
যদি বেটাৰীৰ দুই প্রান্ত চুইং গামৰ সৈতে তাঁৰেৰে সংযোগ কৰা হয় আৰু চামুচটো স্পৰ্শ কৰায়ে বাল্ব জ্বলে ধাতু।
-
বিদ্যুৎ নপৰালে – অধাতু।
b)
এই পৰীক্ষাই দেখুৱায়
-
ধাতু বিদ্যুৎ পৰিবাহক, অধাতু অপৰিবাহক।
-
কিছু ধাতু অধিক ভাল পৰিবাহক, কিছু কম – ই ধাতুৰ বৈদ্যুতিক বৈশিষ্ট্য বুজিবলৈ উপযোগী।
6. উভয়মুখী অক্সাইড কাক বোলে? দুটা উভয়মুখী অক্সাইডৰ উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ যিবোৰ অক্সাইডে এছিড আৰু ক্ষাৰ দুয়োৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰে, সিহঁতক উভয়মুখী (amphoteric) অক্সাইড বোলে।
উদাহৰণঃ
-
জিঙ্ক অক্সাইড (ZnO)
-
এলুমিনিয়াম অক্সাইড (Al₂O₃)
7. দুটাকৈ ধাতুৰ নাম লিখি যাৰ ল’ব নিন্দিত পৰা হাইড্ৰোজেন অপসাৰণ কৰে আৰু লিখি কোৱাঁ।
উত্তৰঃ হাইড্ৰোজেন অপসাৰণ কৰিব পৰা ধাতুঃ
-
আইৰন (Fe)
-
মেগনেছিয়াম (Mg)
যিবোৰ হাইড্ৰোজেনে অপসাৰণ নকৰে
-
কপাৰ (Cu)
-
ছিলভাৰ (Ag)
8. M ধাতুৰ বিদ্যুতিক লবণৰ বেলিকা এণ্ট, ক্ষেত্ৰত আৰু বিদ্যুতৰ প্ৰতি কি লৱ লাগে?
উত্তৰঃ M ধাতুৰ বিদ্যুতিক লবণ বেলিকাত ধাতুৰ দ্ৰৱণ, ধাত্বায়ন, আৰু বিদ্যুৎ বিভাজন (electrolysis) ঘটে।
এনে ক্ষেত্ৰত ধাতুৱে ধনাত্মক আয়নৰ ৰূপ লৈ কেথ’ডত আবদ্ধ হয়।
9. প্ৰথমে সৰু চামুচ এখনত সালফাৰ গুঁড়ি লৈ উত্তপ্ত কৰিলে। উত্তৰ হোৱা গন্ধটোৰ তেঁও কাৰ্বন চিনাক্ত কৰাৰ ধৰণে এটা পৰীক্ষানলত জোতাৰ ধাৰ সংহত কৰিবা।
a) (i) শুক্ল লিটমাছ কাগজৰ লগত (ii) সিঁচু লিটমাছ কাগজৰ লগত গন্ধটোৰ বিক্ৰিয়া কেনে হ’ব?
b) এই বিক্ৰিয়াটোৰ সম্পূর্ণ সমীকৰণ লিখা।
উত্তৰঃ a)
(i) শুক্ল লিটমাছ কাগজৰ লগত কোনো বিক্ৰিয়া নঘটে।
(ii) সিঁচু লিটমাছ কাগজ বগা হৈছিল – অৰ্থাৎ এছিড উৎপন্ন হৈছে।
b) সম্পূর্ণ সমীকৰণঃ
SO2+H2O→H2SO3SO_2 + H_2O \rightarrow H_2SO_3
(হালফিউরাস এচিড)
10. লোত জং ধৰা ৰোধ কৰিবলৈ দুটা উপায় বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ
(i) জিঙ্ক ধাতুৰ প্ৰলেপ দি লোত জং ধৰা ৰোধ কৰিব পাৰে (Galvanization)।
(ii) লোত টুকুৰা চিক্ত্ৰ কাগজৰে পৰিষ্কাৰ কৰি তাৰ ওপৰত ৰং দিয়া মাধ্যমে জং ধৰা ৰোধ কৰা যায়।
11. অক্সিজেনে লগত বিক্ৰিয়া কৰি অধাতুবিলাকে কেনে অক্সাইড উৎপন্ন কৰে?
উত্তৰঃ অধাতুৱে অক্সিজেনে লগত বিক্ৰিয়া কৰি এছিডিক অক্সাইড উৎপন্ন কৰে।
উদাহৰণঃ SO₂, CO₂, NO₂ আদি।
12. কাৰণ দৰ্শোৱা।
(a) গহনা তৈয়াৰ কৰিবলৈ প্লেটিনাম, গ’ল্ড আৰু ছিলভাৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
উত্তৰঃ প্লেটিনাম, গ’ল্ড আৰু ছিলভাৰ অতি নিষ্ক্ৰিয় ধাতু। ইহঁতৰ ওপৰত সহজে জং, ক্ষয় বা অক্সাইডৰ প্ৰলেপ নপৰে।
ফলত
-
দীঘলীয়াকৈ উজ্জ্বলতা থাকে
-
নমনীয় আৰু ঘাত–সহনীয়
-
আকৃতি দিয়া সহজ
-
দীৰ্ঘায়ু
এই সকলো ভৌতিক বৈশিষ্ট্যৰ বাবে এই ধাতুবোৰ গহনাপাতি তৈয়াৰ কৰাৰ বাবে অত্যন্ত উপযুক্ত।
(b) ছ’ডিয়াম, পটাছিয়াম আৰু লিথিয়াম ধাতু তেলত ডুবাই ৰখা হয়।
উত্তৰঃ ছ’ডিয়াম, পটাছিয়াম আৰু লিথিয়াম অত্যন্ত সক্ৰিয় ধাতু।
ইহঁতে
-
বায়ুৰ অক্সিজেনৰ লগত তৎক্ষণাৎ বিক্ৰিয়া কৰে
-
বিক্ৰিয়াৰ সময়ত জ্বলি উঠিবও পাৰে
সেইবাবে এই ধাতুবোৰক কেরচিন তেলৰ তলত ডুবাই ৰখা হয়, যাতে বায়ুৰ সংস্পৰ্শ নপায়।
(c) এলুমিনিয়াম যথেষ্ট সক্ৰিয় ধাতু তথাপি ইয়াক ৰন্ধনত ব্যৱহাৰ বৰ্তন তৈয়াৰ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
উত্তৰঃ এলুমিনিয়াম সক্ৰিয় ধাতু হলেও ইয়াৰ ওপৰত এটা পাতল, কঠিন অক্সাইডৰ স্তৰ (Al₂O₃) স্বাভাৱিকভাৱে গঠিত হয়।
এই স্তৰে-
-
এলুমিনিয়ামক পুনৰ ক্ষয় হোৱা পৰা ৰক্ষা কৰে,
-
পানীৰ লগত বিক্ৰিয়া নকৰিবলৈ সহায় কৰে,
-
বৰ্তন ধুই পৰিষ্কাৰ কৰি ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায়।
সেয়ে এলুমিনিয়াম সক্ৰিয় ধাতু হলেও ৰন্ধন–বৰ্তন তৈয়াৰত সুৰক্ষিতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
(d) ধাতু নিষ্কাশনৰ সময়ত কাৰ্বনেট আৰু ছালফাইড আকৰ অক্সাইডলৈ ৰূপান্তৰ কৰা হয়।
উত্তৰঃ কাৰ্বনেট আৰু ছালফাইড আকৰক প্ৰথমে অক্সাইডলৈ ৰূপান্তৰ কৰা হয়, কাৰণ-
-
অক্সাইড ধাতুবোৰক বিজাৰণ (reduction) পদ্ধতিতে সহজে ধাতুলৈ ৰূপান্তৰ কৰিব পৰা যায়।
-
ছালফাইড/কাৰ্বনেটৰে এই প্ৰক্ৰিয়া কঠিন।
সেয়ে ধাতু নিষ্কাশনৰ বাবে অক্সাইড সৃষ্টি কৰাটোৱেই উত্তম আৰু কার্যকৰ।
13. চেকা লগা কপাৰৰ পাত্ৰ নেমু বা তেতেলী ৰসেৰে পৰিষ্কাৰ কৰা দেখিছানে? পাত্ৰবিলাক পৰিষ্কাৰ কৰিবলৈ টেঙাজাতীয় বস্তু কিয় ব্যৱহাৰ কৰে?
উত্তৰঃ কপাৰৰ পাত্ৰত আৰ্দ্ৰ বায়ুৰ প্ৰভাৱত সেউজীয়া দাগ (basic copper carbonate) গঠিত হয়।
এই দাগ-
-
স্বাস্থ্যৰ বাবে ক্ষতিকৰ
-
দেখাতো মনোহৰ নহয়
নেমু বা তেতেলীৰ ৰসত সাইট্ৰিক এছিড থাকে, যিয়ে-
-
কপাৰৰ ওপৰৰ সেউজীয়া দাগক গলিয়ে
-
পাত্ৰটোক চকচকীয়া কৰে
সেয়ে চেকা লগা কপাৰৰ পাত্ৰ টেঙাজাতীয় এছিড দিয়ে পৰিষ্কাৰ কৰা হয়।
14. ৰাসায়নিক ধৰ্মৰ ভিত্তিত ধাতু আৰু অধাতুৰ পাৰ্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ
(i) বিদ্যুতীয় স্বভাৱ
ধাতু:
– ধাতুবোৰ সাধাৰণতে বিদ্যুৎ ধনাত্মক (electropositive)।
– ইহঁতে ইলেক্ট্ৰন দান কৰে।
অধাতু:
– অধাতুবোৰ বিদ্যুৎ ঋণাত্মক (electronegative)।
– ইহঁতে ইলেক্ট্ৰন গ্ৰহণ কৰে।
(ii) অক্সাইডৰ ধৰ্ম
ধাতু:
– ধাতুৰ অক্সাইডবোৰ সাধাৰণতে ক্ষাৰকীয় (basic) স্বভাৱৰ।
অধাতু:
– অধাতুৰ অক্সাইডবোৰ সাধাৰণতে আম্লিক (acidic) স্বভাৱৰ।
(iii) পানীৰ লগত আচৰণ
ধাতু:
– বহু ধাতুৰ অক্সাইড পানীৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰি ক্ষাৰ (alkali) সৃষ্টি কৰে।
অধাতু:
– অধাতুৰ অক্সাইড পানীৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰি এছিড সৃষ্টি কৰে।
15. ভণ্ড মানুহে খাৰু উজ্জ্বল দেখুৱাই ওজন কমাই দিয়া ঘটনাটো কিয় ঘটিল?
উত্তৰঃ ভণ্ড মানুহজনে খাৰুৰ ওপৰত এটা বিশেষ দ্ৰাৱক প্রয়োগ কৰিছিল যিটো হ’ল একুৱা-ৰেজিয়া (Aqua-regia)।
এই দ্ৰাৱক
-
৩ ভাগ গাঢ় হাইড্ৰোক্ল’ৰিক এছিড (HCl)
-
১ ভাগ গাঢ় নাইট্ৰিক এছিড (HNO₃)
মিহলাই তৈয়াৰ কৰা এটা শক্তিশালী মিশ্ৰিত এছিড।
একুৱা-ৰেজিয়াই-
-
গ’ল্ড, ছিলভাৰ আদি ধাতুক গলিয়ে
-
বাহিৰৰ ম্লান অংশ পৰিষ্কাৰ কৰি চকচকীয়া দেখুৱায়
-
কিন্তু খাৰুৰ আসল ধাতুৰ অংশও গলাই দিয়ে, ফলত ওজন কমি যায়
সেয়ে মহিলাজনী চকচকীয়া খাৰু পালে, কিন্তু খাৰুৰ ওজন কমি যোৱা দেখিল।
16. গৰম পানীৰ জলাধাৰ (Hot Water Tank) কপাৰে তৈয়াৰ কৰা হয়, ষ্টিলৰ নহয় – কিয়?
উত্তৰঃ
-
ষ্টিলত আইৰণ (Fe) থাকে। গৰম পানীৰ সৈতে দীঘলসময় সংস্পৰ্শত থাকিলে আইৰণ-
-
ধীৰে ধীৰে জং ধরে,
-
জলাধাৰ ক্ষয় হয়,
-
পানি মাজতো অশুদ্ধি সৃষ্টি কৰে।
-
-
অন্যদিকে কপাৰ (Cu)-
-
গৰম পানীৰ সৈতে বিক্ৰিয়া নকৰে,
-
জং ধৰে নালাগে,
-
অধিক স্থায়িত্বপূর্ণ আৰু সুৰক্ষিত।
-
এই কাৰণেই hot water tank তৈয়াৰত কপাৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয়, ষ্টিল নহয়।
দ্ৰষ্টব্য :
এই পৃষ্ঠাত কেৱল প্রয়োজনীয় Q&A সমূহ Free দিয়া হৈছে।
অতি প্রয়োজনীয় Long Answer, MCQ Pack, HOTS, Model Paper, Expected Questions, আৰু Exam-oriented Explanation এইবিলাকক Premium PDF ত সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে।