SEBA Class 10 General Science Chapter 6 Assamese Question Answer | জীৱন প্ৰক্ৰিয়া

স্বভোজী পুষ্টি	পৰভোজী পুষ্টি
(i) স্বভোজী জীৱে বায়ু, পানী আৰু সূৰ্যৰ পোহৰ ব্যৱহাৰ কৰি নিজৰ খাদ্য নিজে তৈয়াৰ কৰায়।	(i) পৰভোজী জীৱে আৱশ্যক পুষ্টিৰ বাবে সম্পূর্ণভাবে আন জীৱ বা বাহ্যিক উৎসৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
(ii) ই প্ৰায় সদায় উদ্ভিদ আৰু সেউজীয়া শৈবালত দেখা যায়।	(ii) পৰভোজী পুষ্টি জীৱৰ ধৰণ অনুসৰি বিভিন্ন পদ্ধতিত দেখা যায় — জন্তু, মানুহ, কেইটামান উদ্ভিদ আদিতো।

2. সালোক সংশ্লেষণত প্ৰয়োজনীয় প্ৰতিক্ৰিয়া উৎপাদন হ’বলে ক’ত ক’ত পাই?

উত্তৰঃ সালোক সংশ্লেষণত জড়িত চাৰিটা মুখ্য উপাদান উদ্ভিদে বিভিন্ন স্থানৰ পৰা লাভ কৰে

(i) পানী → শিকড়লৈ থকা কেশিকা নলিকাৰ জৰিয়তে মাটিৰ পৰা পাই।

(ii) কাৰ্বন–ডাই–অক্সাইড → বাতাসৰ পৰা পাতৰ ৰন্ধ্ৰ (Stomata) ৰ মাধ্যমেৰে পাই।

(iii) ক্ল’ৰোফিল → পাতৰ কোষত থকা ক্ল’ৰোপ্লাষ্টৰ ভিতৰতই উপস্থিত থাকে, সেয়ে পাতেই এইটো পাই।

(iv) সূৰ্যৰ আলো → সূৰ্যৰ পৰা আহি পাতত পৰে; পাতই এই আলো শোষণ কৰি ব্যৱহাৰ কৰে।

3. আমাৰ পাকস্থলীত এছিডৰ ভূমিকা কি?

উত্তৰঃ
(i) পাকস্থলীত থকা HCl দেহৰ ভিতৰলৈ প্ৰৱেশ কৰা ব্যাকটেরিয়া ধ্বংস কৰি খাদ্যক নিৰাপদ কৰে।
(ii) HCl এ বেমচীন (pepsin) এনজাইমক সক্ৰিয় কৰায় যাতে প্ৰ’টিন ভাঙি পচন হোৱা সহজ হয়।

4. পাচক উৎসেচকৰ কাৰ্য কি?

উত্তৰঃ
পাচক উৎসেচকসমূহ দেহত থকা খাদ্যক সৰু সৰু প’ষক পদাৰ্থলৈ ভাঙিবলৈ সহায় কৰে। এনজাইম নাথাকিলে খাদ্যৰ বৃহৎ অণুসমূহ দেহ শোষণ কৰিব নোৱাৰে। সেয়ে পাচনৰ সকলো ধাপত উৎসেচক অত্যাবশ্যক।

5. শোষণ হ’ব পৰাকৈ ক্ষুদ্ৰান্তত খাদ্য কেনেকৈ পাচন হয়?

উত্তৰঃ
পাচনৰ শেষ ধাপত খাদ্যবোৰ সৰু কণাত ভাঙি যায়। এই ক্ষুদ্ৰ অণুগুলি অন্ত্ৰৰ ভিতৰ অংশ ভিলাই (villi) ৰ দ্বাৰা রক্তনালীত শোষিত হয়।
ভিলাইৰ সৰু সৰু ৰক্তনালি আৰু পাতল প্ৰাচীৰ থাকাৰ বাবে পচা খাদ্য দেহত শোষিত হোৱাত বেছি সুবিধা হয়।
পাছা খণ্ডবিলাক ৰক্তৰ মাধ্যমেৰে দেহৰ সকলো কোষলৈ পঠিওৱা হয় আৰু শক্তি উৎপাদন, বৃদ্ধি, পুনৰুত্পাদন আদি ক্ৰিয়াত ব্যৱহৃত হয়।

প্ৰশ্নাবলী

1. শ্বাস প্ৰশ্বাসত অক্সিজেন আহৰণ কৰিবৰ বাবে স্থলচৰ জীৱতকৈ জলচৰ জীৱসমূহৰ অসুবিধা কি?

উত্তৰঃ
পানীত দ্ৰৱীভূত অক্সিজেনৰ পৰিমাণ বায়ুত থকা অক্সিজেনতকৈ বহুত কম। সেইবাবে জলচৰ জীৱক পানীৰ পৰা অক্সিজেন শোষণ কৰিবলৈ অধিক পৰিশ্ৰম কৰিব লাগে। ইফালে স্থলচৰ জীৱে বায়ুৰ পৰা সহজে আৰু বেছি পৰিমাণত অক্সিজেন লাভ কৰে। সেয়ে জলচৰ জীৱৰ অসুবিধা অধিক।

2. কি কি প্ৰথাৰে বিভিন্ন জীৱদেহত গ্লুক’জ জাৰিত হৈ শক্তি উৎপন্ন হয়?

উত্তৰঃ
কিছু জীৱত গ্লুক’জ সম্পূৰ্ণভাৱে ভঙি শক্তি নিষ্কাশন কৰিবলৈ অক্সিজেনৰ উপস্থিতি লাগে। আকৌ কিছুমান জীৱ অক্সিজেনৰ অভাৱত বা কম পৰিমাণ অক্সিজেনত গ্লুক’জ ভঙি শক্তি লাভ কৰে। তেনে ভিন্ন জীৱত গ্লুক’জ জাৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলাফল হ’ল

(i) গ্লুক’জ
↓ (অক্সিজেন উপস্থিত)
পাইৰুভেট
→ কার্বন ডাই–অক্সাইড + পানী + শক্তি

(ii) গ্লুক’জ
↓ (অক্সিজেন অনুপস্থিত)
ইথানল + CO₂ + শক্তি

(iii) গ্লুক’জ
↓ (অক্সিজেন একেবাৰে কম)
লেকটিক এসিড + শক্তি
(মানুহৰ পেশী কোষ)

3. মানুহৰ দেহত অক্সিজেন আৰু কাৰ্বন ডাই অক্সাইড কেনেকৈ পৰিবহন হয়?

উত্তৰঃ
মানৱ দেহত অক্সিজেন আৰু কাৰ্বন ডাই–অক্সাইডৰ পৰিবহন মূলত লোহিত ৰক্তকণিকাৰ সহায়ত সংঘটিত হয়। লোহিত ৰক্তকণিকাত থকা হিম’গ্ল’বিনে শ্বাসত গ্ৰহণ কৰা অক্সিজেন সহজে আঁকোৱালি লয়। ইয়াৰ বিপৰীতে, পানীত বেছি দ্ৰাৱ্যতাৰ কাৰণে কাৰ্বন ডাই–অক্সাইডৰ বহুকেই ভাগ ৰক্তৰ প্লাজমাৰে দ্ৰৱীভূত অৱস্থাতেই বাহন কৰা হয়। এদৰে দেহত দুয়োটা গেছ নিৰ্ধারিত স্থানলৈ পৰিবহিত হয়।

4. প্ৰচুৰ গেছ বিনিময়ৰ কাৰণে মানুহৰ হাওফাও কেনেদৰে গঠিত হৈছে?

উত্তৰঃ
মানুহৰ হাওফাওৰ ভিতৰত মাংসলীয় আৰু সৰু–সৰু থলীবোৰ থাকে যাক এলভিঅ’লাই বোলা হয়। উদাৰ লোৱাৰ সময়ত বাতাস হাওফাওৰ ভিতৰলৈ সোমাই এই থলীবোৰলৈ যায়। এলভিঅ’লাইৰ প্ৰাচীৰ অতি পাতল আৰু ইয়াৰ ওচৰত কেইশিক নলীৰ জাল থাকে। তাৰ ফলত এলভিঅ’লাইৰ ভিতৰলৈ আহি থকা বায়ুৰ পৰা অক্সিজেন কৈশিক নলীৰ ৰক্তত সোমাই যায়।
একেলগে ৰক্তত থকা CO₂ এলভিঅ’লাইলৈ ওলাই যায়। এইদৰে পাতল প্ৰাচীৰ আৰু কেইশিক নলীৰ জালৰ বাবে গেছ বিনিময় সঠিকভাৱে সংঘটিত হয়।

প্ৰশ্নাবলী

1. মানুহৰ পৰিবহণ তন্ত্ৰৰ মুখ্য ভাগ কেইটা কি কি? ইয়াৰ কার্যসমূহ কি কি?

উত্তৰঃ মানুহৰ শৰীৰৰ পৰিবহন তন্ত্ৰ তিনিটা মুখ্য ভাগৰে গঠিত 
(i) হৃদপিণ্ড (ii) ৰক্ত (iii) ৰক্তনালী।
ইয়াৰ কাৰ্যসমূহ তলত দিয়া হ’লঃ

(i) হৃদপিণ্ডঃ

1. হৃদপিণ্ডে গোটেই শৰীৰত ৰক্ত সঞ্চালন কৰে আৰু এইটো এজন পাম্পৰ দৰে কাম কৰে।

2. ই ৰক্ত সঞ্চালনৰ জৰিয়তে দেহত অক্সিজেনৰ নিয়মীয়া যোগান নিশ্চিত কৰে।

3. শৰীৰৰ প্ৰত্যেক অংশলৈ প্ৰয়োজনীয় পুষ্টি পৰিবহন কৰাত সহায় কৰে।

(ii) ৰক্তঃ

1. ই দেহৰ বিভিন্ন অংশলৈ অক্সিজেন কঢ়িয়াই নিয়ে।

2. ই খাবাৰৰ পৰা উৎপন্ন পচনজাত পদাৰ্থবোৰ দেহৰ প্ৰত্যেক কোষলৈ পঠিয়াই দিয়ে।

3. দেহৰ উষ্ণতা নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত ৰক্ত সহায় কৰে।

4. দেহৰ ভিতৰতে উৎপন্ন হোৱা বর্জ্য পদাৰ্থ (যেনে CO₂, ইয়ুৰিয়া) শোষণ কৰি প্ৰস্ৰাৱত নিষ্কাশনলৈ নিব দেয়।

5. ৰোগজীৱাণুৰ বিৰুদ্ধে দেহক সুৰক্ষা যোগায়।

(iii) ৰক্তনালীৰ জালিকা:

1. ধমনী, শিৰা আৰু কৈশিক নালীৰ সহযোগত দেহৰ সকলো অংশলৈ ৰক্ত কঢ়িয়াই নিয়ে।

2. ই পুষ্টি, অক্সিজেন আৰু হাৰ্মোন দেহৰ বিভিন্ন অংশলৈ পঠিয়াই দিয়ে।

3. দেহৰ পৰা বর্জ্য পদাৰ্থবোৰ সংগ্ৰহ কৰি হৃদপিণ্ডলৈ উভতি আনে।

2. পক্ষী আৰু স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ বিশুদ্ধ আৰু অশুদ্ধ তেজ কিয় পৃথক কৰি ৰখাৰ প্ৰয়োজন?

উত্তৰঃ- পাখী আৰু স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ দেহত উষ্ণতা নিৰন্তৰ নিয়ন্ত্রণ কৰি ৰাখিবলৈ অধিক পৰিমাণৰ শক্তিৰ প্ৰয়োজন হয়। এই শক্তি উৎপন্ন হʼবলৈ অক্সিজেনেৰে সমৃদ্ধ তেজ অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়।
যদি বিশুদ্ধ (অক্সিজেনযুক্ত) আৰু অশুদ্ধ (অক্সিজেনবিহীন) তেজ একেলগে মিহলি হৈ পৰে, তেজৰ অক্সিজেনৰ পৰিমাণ কমি যায়, ফলত কোষসমূহে প্রয়োজনীয় শক্তি লাভ নকৰে।

সেয়েহে
পাখী আৰু স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ হৃদয়ত দ্বি-পরিবহন ব্যবস্থা থাকে, যʼত

• বিশুদ্ধ তেজ পৃথক ৰখা হয়,

• অশুদ্ধ তেজও পৃথকভাৱে পৰিবহন কৰা হয়।

ইয়াৰ ফলত দেহৰ সকলো টিস্যুৱে প্ৰচুৰ অক্সিজেন পায়, শক্তি উৎপাদন বৃদ্ধি পায় আৰু দেহৰ উষ্ণতা সমভাবে বজাই থাকে। সেইবাবে বিশুদ্ধ আৰু অশুদ্ধ তেজ পৃথকভাৱে পৰিবহন কৰা অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়।

3. উচ্চখাপৰ উদ্ভিদৰ পৰিবহণ তন্ত্ৰৰ অংগসমূহ কি কি?

উত্তৰঃ উচ্চথাৰ উদ্ভিদৰ পৰিবহন তন্ত্ৰৰ দুটা মুখ্য অংশ

(i) জাইলেম: পানী আৰু খনিজ লৱণ মূলৰ পৰা ডাঠ–পাতলৈ লৈ যায়।
(ii) ফ্লোৱেম: পাতত প্ৰস্তুত হোৱা খাদ্য উদ্ভিদৰ সকলো অংশলৈ বিয়পি দিয়ে।

4. উদ্ভিদৰ দেহত পানী আৰু খনিজ লৱণ কেনেদৰে পৰিবহন হয়?

উত্তৰঃ উদ্ভিদৰ দেহত পানী আৰু খনিজ লৱণৰ পৰিৱহন মূলত জাইলেম কলাৰ জৰিয়তে হয়। জাইলেম কলাৰ নলীসদৃশ কোষবোৰ শিপা, কাণ্ড আৰু পাত পৰস্পৰৰ সৈতে সংযুক্ত হৈ উদ্ভিদখনত পানী পৰিবহনৰ বাবে এখন অবিচ্ছিন্ন পথ নিৰ্মাণ কৰে।

মাটিৰ সৈতে স্পৰ্শ কৰি থকা শিপাৰ কোষবোৰ সক্ৰিয়ভাৱে খনিজ আয়ন গ্ৰহণ কৰে। এই আয়ন গ্রহণৰ ফলত শিপা আৰু মাটিৰ মাজত গাঢ়তাৰ তাৰতম্য সৃষ্টি হয়। এই তাৰতম্য দূৰীবৰণ কৰিবলৈ শিপাই ওচৰৰ মাটিৰ পৰা পানী শোষণ কৰে।

শোষিত পানী জাইলেম নলীৰ ভিতৰ দিয়ে ওপৰলৈ উঠে আৰু এই পানীৰ স্তম্ভ শূন্যস্থান-টান শক্তি, মূলচাপ আৰু সংযোজন-আঁকষণ শক্তিৰ সহায়ত অবিৰত ওপৰলৈ ঘূৰি উঠে।

ফলস্বৰূপে

• পানী আৰু খনিজ লৱণ মূলৰ পৰা → কাণ্ড → শাখা → পাতলৈ পৰিবাহিত হয়।

• উদ্ভিদৰ সকলো অংশে জল আৰু পুষ্টি লাভ কৰে।

সেয়ে, উদ্ভিদৰ দেহত পানী আৰু খনিজ লৱণৰ পৰিৱহন জাইলেম কলাৰ সহায়তে সংঘটিত হয়।

5. উদ্ভিদৰ দেহত খাদ্যৰ কেনেদৰে সংবহণ ঘটে?

উত্তৰঃ উদ্ভিদৰ দেহত খাদ্যৰ সংবহন মূলত ফ্লুৱেম কলাৰ জৰিয়তে ঘটে। জাইলেমত যি ভৌতিক বলৰ সাহায্যে পানী ওপৰলৈ যায়, ফ্লুৱেমত খাদ্য স্থানান্তৰণৰ বাবে কিন্তু শক্তি (ATP) প্রয়োজন হয়।

পাতত সৃষ্টি হোৱা খাদ্য (বিশেষকৈ চুক্ৰোজ) ফ্লুৱেম নলীৰ ভিতৰলৈ সক্ৰিয়ভাৱে পাম্প কৰা হয়। ATP–ৰ শক্তিৰ সহায়ত সংঘটিত এই প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলে—

1. ফ্লুৱেম নলীৰ ভিতৰত আঁচুটি চাপ বৃদ্ধি পায়।

2. সৈতে থকা জাইলেমৰ পৰা পানী ফ্লুৱেমলৈ সৰি আহে।

3. ফলত ফ্লুৱেম নলীত উচ্চ চাপ সৃষ্টি হয়।

4. এই উচ্চ চাপৰ সহায়ত খাদ্যবস্তুবোৰ উচ্চ চাপৰ স্থানৰ পৰা নিম্ন চাপৰ স্থানলৈ গতি কৰে।

ইয়াকে চাপ-প্ৰবাহ প্ৰক্ৰিয়া (Pressure-flow mechanism) বোলা হয়।

সেয়ে, ফ্লুৱেম কলাৰ সহায়ত খাদ্য উদ্ভিদৰ পাতৰ পৰা কাণ্ড, শাখা, মূল আদিৰ সকলো প্ৰয়োজনীয় অংশলৈ সঠিকভাৱে পৰিবাহিত হয়।

প্ৰশ্নাবলী

1. নেফ্ৰনৰ গঠন আৰু কাৰ্য বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ

নেফ্ৰন হৈছে বৃক্কৰ মৌলিক আৰু কাৰ্যকৰী একক। এটা বৃক্কত প্ৰায় ১০ লক্ষ নেফ্ৰন থাকে। নেফ্ৰন মূলত এটা দীঘল নলীৰ দৰে গঠিত, যাৰ বিভিন্ন অংশে বৃক্কৰ ভিতৰত বর্জ্য পদার্থ পৃথকীকৰণ আৰু শৰীৰৰ পানী–লৱণ সন্থুলন নিয়ন্ত্রণ কৰে।

(ক) নেফ্ৰনৰ গঠন

নেফ্ৰন নিম্নলিখিত অংশসমূহৰ দ্বাৰা গঠিত

(১) ব’উমেনৰ সমূহ (Bowman’s Capsule)

ই এটা পিয়ালাৰ দৰে আৱৰণ, যি নেফ্ৰনৰ আৰম্ভণি অংশ। ই রক্ত নালীসমূহৰ টুপাত গ্লোমেৰুলাছ ক সুৰক্ষা আৰু ধৰি ৰাখে। ইয়াতে প্ৰথম ভিন্নকৰণ (Filtration) আৰম্ভ হয়।

(২) গ্লোমেৰুলাছ (Glomerulus)

ই ব’উমেনৰ সমূহৰ ভিতৰত থকা কুঁকুৰা আকাৰৰ কৈশিক নালীবলীৰ জোঁপা।
• ইয়াত উচ্চ ৰক্তচাপেৰে ৰক্তৰ পৰা পানী, ইউৰিয়া, লৱণ, গ্লুকোজ আদি ছাঁকনি হয়।
• ইয়াক “গ্লোমেৰুলাৰ ফিল্ট্ৰেট” বোলা হয়।

(৩) প্ৰোক্সিমেল সংবল্লিত নলিকা (PCT – Proximal Convoluted Tubule)

ই নেফ্ৰনৰ প্রথম কুঁকুৰা অংশ।
• ইয়াতে গ্লুকোজ, এএছিড, লৱণ, পানী আদি পুনৰুদ্ধাৰ (Reabsorption) হয়।
• নলিকাটোৰ প্ৰাচীৰ বহুত সুকোমল আৰু শোষণক্ষম।

(৪) হেনলিৰ লুপ (Henle’s Loop)

ই U-আকৃতিৰ দীঘল অংশ।
ইয়াৰ দুটা ভাগ

• উতৰৰ ডাল

• নমোৰ ডাল

হেনলিৰ লুপৰ প্রধান কাৰ্য
• পানী আৰু লৱণৰ পুনৰুদ্ধাৰ
• মূত্রক গাঢ় কৰিব পৰা পৰিৱেশ সৃষ্টি

(৫) দূবৰ্তী সংবল্লিত নলিকা (DCT – Distal Convoluted Tubule)

ই অত্যন্ত পাক খোৱা নলিকা।
• ইয়াত অধিকাংশ আয়ন (Na+, K+, Cl-) পুনৰুদ্ধাৰ হয়।
• হৰ্মোন–এল্ড’ষ্টেৰণৰ প্ৰভাৱত লৱণ সন্থুলন হয়।

(৬) সংহায়ক নলিকা (Collecting Duct)

ই নেফ্ৰনৰ অন্তিম অংশ।
• ইয়াত পানীৰ পুনৰুদ্ধাৰ হ্ৰাস-বৃদ্ধি ADH হৰ্মোনৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিত হয়।
• ইয়াৰ পৰা চূড়ান্ত মূত্র বৃক্কপেলভিছলৈ যায়।

(খ) নেফ্ৰনৰ কাৰ্য

নেফ্ৰনৰ মুখ্য তিনিটা কাৰ্য আছে

১) ছাঁকনি (Filtration)

• গ্লোমেৰুলাছত উচ্চ ৰক্তচাপেৰে ৰক্তৰ পৰা ইউৰিয়া, গ্লুকোজ, লৱণ, পানী আদি ছাঁকনি হয়।
• এই ছাঁকনি ব’উমেনৰ সমূহত সংগৃহীত হয়।

২) পুনৰুদ্ধাৰ (Reabsorption)

• নেফ্ৰনৰ নলীবোৰে প্রয়োজনীয় পদাৰ্থ

• গ্লুকোজ

• এএছিড

• লৱণ

• পানী

• বায়কাৰ্বনেট

পুনৰ ৰক্তলৈ শোষণ কৰে।
• ইয়াৰ ফলত শৰীৰ পানী আৰু লৱণ সন্থুলন ৰাখে।

৩) অতি-স্ৰৱণ (Secretion)

• ডিস্টাল টিউব আৰু সংহায়ক নলীকাত অতিৰিক্ত

• হাইড্ৰজেন আয়ন (H⁺)

• পটাছিয়াম (K⁺)

• ঔষধৰ অতিৰিক্ত অংশ

• বিষাক্ত পদাৰ্থ

ৰক্তৰ পৰা মূত্রলৈ সলনি হয়।

নেফ্ৰনৰ চূড়ান্ত ভূমিকা

✓ শৰীৰৰ অতিৰিক্ত পানী আৰু বর্জ্য পদাৰ্থ মূত্রৰ ৰূপত বাহিৰ কৰায়।
✓ লৱণ সন্থুলন নিয়ন্ত্রণ কৰে।
✓ ৰক্তৰ pH (অম্ল–ক্ষাৰ সন্থুলন) ঠিক ৰাখে।
✓ শরীৰত পানীৰ পৰিমাণ নিয়ন্ত্রণ কৰে (ADH হৰ্মোনৰ সহায়ত)।

2. উদ্ভিদে কি কি উপায়ে বর্জিত পদাৰ্থ ত্যাগ কৰে?

উত্তৰঃ উদ্ভিদে বর্জিত পদাৰ্থবোৰ বিভিন্ন উপায়ে শৰীৰৰ পৰা বাহিৰলৈ ত্যাগ কৰে। যেন

(i) গেছীয় বর্জ্য পদাৰ্থ ত্যাগ

উদ্ভিদে শ্বাসক্ৰিয়াৰ সময়ত CO₂ প’ৰত্বকুৰ দ্বাৰা বাহিৰ কৰে আৰু সালোকসংশ্লেষণৰ সময়ত O₂ গেছ ত্যাগ কৰে।

(ii) তৰল বর্জ্য পদাৰ্থ ত্যাগ

প্ৰস্ৰৱন (Transpiration) প্ৰক্ৰিয়াৰ মাধ্যমে উদ্ভিদে অতিৰিক্ত পানী ত্যাগ কৰে।

(iii) অন্যান্য বর্জ্য পদাৰ্থ ত্যাগ

ৰেচিন (resins), গাম (gums) আদি কঠিন বর্জ্য পদাৰ্থ উদ্ভিদৰ বাকলিৰ ফাটল, পাত অথবা পৰ্ব-মধ্যৰ মাধ্যমে বাহিৰলৈ ওলাই যায়।

3. কেনেকৈ মূত্ৰ উৎপন্ন পৰিমাণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰি?

উত্তৰঃ

উৎপন্ন হোৱা মূত্ৰৰ পৰিমাণ দুটা মুখ্য কাৰকৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত হয়

(i) শৰীৰত থকা পানীৰ পৰিমাণ

শৰীৰত অতিৰিক্ত পানী থাকিলে নেফ্ৰনে সেই পানী বেছি পৰিমাণে বর্জন কৰে।
ফলত মূত্ৰৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পায়।

যদি পানীৰ অভাৱ থাকে, তেতিয়া নেফ্ৰনে পানী অধিকাংশই পুনৰুদ্ধাৰ কৰে।
ফলত মূত্ৰৰ পৰিমাণ কমে।

(ii) দ্ৰৱীভূত বর্জ্য পদাৰ্থৰ পৰিমাণ

শৰীৰত ইউৰিয়া, লৱণ আৰু অন্যান্য বর্জ্য দ্ৰৱীভূত পদাৰ্থ বেছি হ’লে
• সেইবোৰ বর্জন কৰিবলৈ মূত্ৰৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পায়।

যদি বর্জ্য কম থাকে
• মূত্ৰৰ পৰিমাণো কম হয়।

অনুশীলনীঃ

1. মানুহৰ বৃক্ক দুটা কোনটো তন্ত্ৰৰ অংশ 

(a) পৰিপুষ্টি
(b) শ্বসন
(c) বেচন
(d) পৰিবহন

উত্তৰ: (c) বেচন

2. উদ্ভিদৰ দেহত জাইলেমৰ কাম হ’ল 

(a) পানীৰ পৰিৱহন
(b) খাদ্যৰ পৰিৱহন
(c) এমিন’ এচিডৰ পৰিৱহন
(d) অক্সিজেনৰ পৰিৱহন

উত্তৰ: (a) পানীৰ পৰিৱহন

3. স্বপোষীয় পৰিপুষ্টিত প্রয়োজন হয় 

(a) কাৰ্বন ডাই অক্সাইড আৰু পানী
(b) পোকামাকড়
(c) সূৰ্যৰ পোহৰ
(d) উপৰৰ সকলোবোৰ

উত্তৰ: (d) উপৰৰ সকলোবোৰ

4. পাইৰুভেট অণু ভাঙি কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড, পানী আৰু শক্তি উৎপন্ন হোৱা বিক্ৰিয়াটো সম্পাদিত হয় 

(a) চাৰি-প্ৰাণশক্তি
(b) মাইট’কণ্ড্ৰিয়া
(c) ক্ৰোম’প্লাষ্ট
(d) ক’ষপ্লাষ্ট

উত্তৰ: (b) মাইট’কণ্ড্ৰিয়া

5. পাচনত লালটিৰ ভূমিকা কি?

উত্তৰঃ

লালটিত থকা লালটি এমাইলেজ নামৰ এনজাইমে শ্বস্নজাতক খাদ্যৰ পাচন আৰম্ভ কৰে।
ই খাদ্যক নরম কৰি মুখত ভিতৰলৈ চলাচল সহজ কৰে।

6. স্বপোষিত পুষ্টিৰ কাৰণে কি কি কাৰকৰ প্ৰয়োজন? ইয়াৰ উপজাত পদাৰ্থবোৰ কি কি?

উত্তৰঃ

আৱশ্যক কাৰকসমূহ 

1. CO₂ (কাৰ্বন ডাই অক্সাইড)

2. পানী

3. ৰৌদ্ৰালোক

4. ক্ল’ৰ’ফিল

উৎপত্তি পদাৰ্থ 

গ্লুকোজ আৰু অক্সিজেন

7. সবাত আৰু অবাত শ্বসনৰ মাজত পাৰ্থক্য কি কি? সবাত আৰু অবাত শ্বসন সম্পাদন কৰা প্ৰাণীৰ নাম লিখা।

সবাত আৰু অবাত শ্বসনৰ মাজত পাৰ্থক্য

সবাত শ্বসন

(i) এই শ্বসনতত O₂ ৰ উপস্থিতি আবশ্যক।
(ii) এই শ্বসনত কেশৰাত (মাইট’কণ্ড্ৰিয়াত) হয়।
(iii) অধিক পরিমাণ শক্তি উৎপন্ন হয়।
(iv) CO₂, পানী আৰু শক্তি উৎপন্ন হয়।

অবাত  শ্বসন

(i) এই শ্বসনত O₂ ৰ অনুপস্থিতি থাকে।
(ii) এই শ্বসনত কেশপ্লাজমত হয়।
(iii) ইথান’ল, CO₂ আৰু অল্প শক্তি উৎপন্ন হয়।
(iv) কম পরিমাণ শক্তি নিৰ্গত হয়।

চূড়ান্ত উত্তৰ:

সবাত শ্বসন = ইষ্ট, ব্যক্তিহীন, অধিক শক্তি উৎপন্ন

অবাত  শ্বসন  = ইষ্ট, কেশপ্লাজমত, কম শক্তি উৎপন্ন

৪. প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ গেছ বিনিময় কৰিব পৰাকৈ বায়ুকোষ বিলাক কেনেকৈ গটিত হৈছে?

উত্তৰঃ

ফুসফুচৰ ভিতৰত বায়ুলীতাল সৰু সৰু কুঁকুৰা নলীলৈ বিভক্ত হয়।
এই কুঁকুৰা নলীৰ অত্যন্ত সৰু প্ৰান্তত অলভিয়োলাই (বায়ুকোষ) গঠিত হয়।

এই বায়ুকোষসমূহ

• বৰ্গীৰ দৰে একেলগে গুচকি থাকে

• প্ৰাচীৰ খুব পাতল আৰু সুকোমল

• চাৰিওফালে রক্তনালীৰ জালিকা থাকে

এই পাতল প্ৰাচীৰ আৰু ৰক্তনালীৰ উপস্থিতিৰ বাবে CO₂ আৰু O₂ ৰ আদান-প্ৰদান বহুত সহজে সংঘটিত হয়।

9. আমাৰ দেহত অক্সিজেনৰ পৰিমাণ কমি গ’লে কি হ’ব?

উত্তৰঃ

ৰক্তৰ লোহিত কণিকাত থকা হিম’গ্ল’বিন অক্সিজেনেৰে পৰিৱহন কৰে।
হিম’গ্ল’বিনৰ পৰিমাণ কমি গেলে

• দেহত O₂ ৰ পৰিৱহন কম হয়

• ফলত দেহত কম শক্তি উৎপন্ন হয়

ইয়াৰ ফলত

• শ্বাসকষ্ট

• দুৰ্বলতা

• দ্ৰুত ক্লান্তি

• মাথা ঘূৰণি

• ত্বক পাণ্ডুৰ দেখা যায়

এই অৱস্থাক অ্যানিমিয়া বলে।

10. মানুহৰ দেহত সংঘটিত দ্বৈত ৰক্ত সংবহন তন্ত্ৰটো বৰ্ণনা কৰা। ইয়াৰ প্ৰয়োজন কি?

উত্তৰঃ

মানৱৰ দেহত দ্বৈত ৰক্ত সংবহন মানে ৰক্ত দুবাৰকৈ হৃদয়ৰ জৰিয়তে পাৰ হয়
একবাৰ ফুসফুসলৈ (অক্সিজেনপূৰ্ণ কৰিবলৈ) আৰু
একবাৰ শৰীৰৰ সকলো অংশলৈ (পুষ্টি আৰু অক্সিজেন যোগান)।

ইয়াৰ প্ৰয়োজন 

• জীৱন প্ৰক্ৰিয়া চলাবলৈ অধিক শক্তিৰ প্ৰয়োজন হয়।

• সেইবাবে দেহৰ সকলো কোষলৈ ওক্সিজেনযুক্ত ৰক্ত সঠিকভাৱে পাই পোৱাৰ বাবে দ্বৈত সংবহন তন্ত্ৰ আৱশ্যক।

• ই দেহৰ বিভিন্ন অঙ্গলৈ প্ৰয়োজনীয় পদাৰ্থ সঠিকভাৱে বণ্টন কৰে।

11. জাইলেম আৰু ফ্ল’ৱেম দ্ৰব্যৰ পৰিবহনৰ পাৰ্থক্যবোৰ কি কি?

উত্তৰঃ